Türkiye, Cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimlerine adım adım giderken, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın adaylığı tartışmaları sürüyor. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı ve Adalet Bakanı Erdoğan’ın aday olabileceğini düşünüyor. Anayasa hukuku profesörleri ise tam tersi görüşte.
Anayasa’nın 101. maddesi “Bir kişi en fazla iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilir” diyor.
Bu unsurdan hareketle Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçimler için 14 Mayıs’ı göstermesinin ardından üçüncü kez aday olup olmayacağı tartışmaları yeniden başladı. Ancak Meclis Başkanı Mustafa Şentop ve Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, Erdoğan’ın 2018’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ilk Cumhurbaşkanı seçildiğini ve bu yılki seçimin ikinci olacağını, Erdoğan’ın yeniden aday olabileceğini iddia ediyor.
DW Türkçe’den Alican Uludağ’ın haberine göreAnayasa hukukçuları ise Erdoğan’ın ikinci kez aday olabilmesi için TBMM’nin erken seçim kararı alması gerektiğini, “Aksi takdirde aday olamaz” yorumunu yaptı.
2007 YILINDA İKİ KEZ SEÇİM SINIRI GETİRİLDİ
Anayasaya göre 2007 yılına kadar cumhurbaşkanlığı seçimi doğrudan Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yapılıyordu. Yedi yıllığına bir kez seçilen ve tarafsız kalan cumhurbaşkanı, ikinci kez aday olamadı. Ancak 2007 yılında Abdullah Gül’ün adaylığı sırasında yaşanan 367 krizinin ardından anayasa değişikliğine gidildi ve cumhurbaşkanı halk tarafından seçildi. Görev süresi beş yıla indirildi ve cumhurbaşkanına iki kez seçilme hakkı verildi.
TBMM tarafından yedi yıllığına seçilen son cumhurbaşkanı olan Abdullah Gül’ün görev süresi 2014 yılında sona ermiştir. Parlamenter sistemin hayata geçtiği bu dönemde Erdoğan seçilen ilk Cumhurbaşkanı olmuştur. 2014 yılında halk tarafından
Erdoğan’ın görev süresinin bitmesine iki yıl kala 16 Nisan 2017’de yapılan anayasa değişikliği referandumunda başbakanlık kaldırılarak yerine Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi getirildi. Anayasa değişikliği kapsamında cumhurbaşkanının yetkileri artırılmış, cumhurbaşkanının seçilme şartları değişmemiştir. Anayasa’nın 101. maddesinde bu durum “Cumhurbaşkanı, doğrudan doğruya kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim görmüş ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından seçilir. Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır.Bir kişi en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.”
Anayasa’nın 116. maddesinin üçüncü fıkrasında “Meclis, Cumhurbaşkanının ikinci döneminde seçimlerin yenilenmesine karar verirse, Cumhurbaşkanı yeniden aday olabilir” düzenlemesi yer alıyor. Bunun için TBMM’nin üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu yani 360 milletvekili ile seçimlerin yenilenmesine karar vermesi gerekiyor.
2018’DE 2. KEZ CUMHURBAŞKANI SEÇİLDİ
2014 yılında beş yıllık bir dönem için seçilen Erdoğan’ın görev süresi olağan şartlarda 2019 yılında sona ermişti. Ancak hükümet, 16 Nisan 2017 Referandumunda kabul edilen anayasa değişikliklerini uyguladığı gerekçesiyle seçimleri bir yıl ileri aldı. Erdoğan, 24 Haziran 2018’de yapılan seçimlerde halk tarafından ikinci kez Cumhurbaşkanı seçildi ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi fiilen başladı.
Muhalefet ise Erdoğan’ın 2014 ve 2018’de olmak üzere iki kez cumhurbaşkanı seçildiğini belirterek 2023’te üçüncü kez cumhurbaşkanı adayı olmayacağı görüşünü savunuyor. Meclis Başkanı Mustafa Şentop ve hükümet sözcüleri buna karşı. .
Şentop, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2014’te cumhurbaşkanı seçildiğini, buna izin veren Anayasa’nın 101’inci maddesinin Nisan 2018’de yürürlükten kaldırıldığını belirterek, kaldırılan maddeye göre Erdoğan’ın sadece bir kez seçildiğini savundu. Şentop, “Nisan 2018’de yeni bir madde yürürlüğe girdi. O madde ‘İki kez seçilebilir’ diyor. iki kez seçilme ve seçilme hakkını tanıdı” dedi.
KORKUT KANADOĞLU: TEK ŞART MECLİS SEÇİMLERİNİN YENİLENMESİ
Peki, konunun uzmanı anayasa hukukçuları Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığı adaylığı tartışmasına nasıl bakıyor?
İstanbul Okan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Anayasa Hukukçusu Prof. Dr. Korkut Kanadoğlu, Anayasa’nın 101’inci maddesine göre kural olarak bir kişinin en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilebileceğini hatırlattı. Bu kuralın tek istisnasının TBMM’nin seçimlerin yenilenmesi kararı olduğunu belirten Kanadoğlu, şöyle devam etti:
“Çünkü iki kez cumhurbaşkanı seçilen bir kişi, ancak Anayasa’nın 116. maddesi uyarınca TBMM’nin en az 3/5 çoğunlukla seçimleri yenilemesi halinde yeniden cumhurbaşkanı adayı olabilir. ikinci dönem seçimlerin yenilenmesine karar verirse tekrar aday olamaz.”
‘ANAYASA AYKIRI SOHBET’
2017 Anayasa değişikliği ile parlamenter rejimden başka bir siyasi rejime geçilmesi nedeniyle bazı hukukçu ve siyasetçilerin cumhurbaşkanının görev süresinin hesaplanmasında 2018 seçimlerini esas almasını “yanlış” bulan Kanadoğlu, değerlendirmesini şöyle yaptı:
“2017 Anayasa değişiklikleri ‘parlamenter rejim Cumhurbaşkanı’ veya ‘Cumhurbaşkanlığı rejimi Cumhurbaşkanı’ şeklinde ikili bir ayrım içermediği gibi, mevcut cumhurbaşkanını ayıracak geçici bir madde de yoktu. indirim veya indirim yoluyla aşılması Anayasa’ya aykırıdır ve demokratik hukuk devletine aykırıdır.”
‘YSK’NIN ALACAĞI KARAR İLE İLGİLİ BİR İPUCU’
Kanadoğlu, cumhurbaşkanlığı adaylık başvurularına ilişkin nihai kararı verecek olan YSK’nın 2018 Cumhurbaşkanlığı seçim sonucuna ilişkin ilk kararında Erdoğan’ı 13’üncü Cumhurbaşkanı olarak nitelendirdiğini ancak 13’üncü ibarenin bu karardan 13’üncü Karara ilişkin kaldırıldığını bildirdi. Buna göre düzenlemeye karar verdiğine dikkat çekti. Ayrıca YSK’nın bu değişikliğin ilişkisini açıklamaktan kaçındığını belirten Kanadoğlu, “Bu değişiklik, YSK’nın mevcut cumhurbaşkanının aday olup olmayacağına ilişkin kararına dair bir ipucu olarak görülebilir” görüşünü dile getirdi.
Kanadoğlu, örneğin Cumhurbaşkanlığı internet sitesindeki “Cumhurbaşkanları” listesinde Erdoğan’ın adının yer almamasını ve biyografisinde kendisinden “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin ilk Cumhurbaşkanı” olarak geçmesini belirterek, “Bu tür değerlendirmeler Anayasa’ya aykırılık teşkil eder. Yukarıda sözü edilen Anayasa’nın açık hükümleri.Sonuç olarak mevcut “Cumhurbaşkanı’nın yeniden aday olabilmesinin tek şartı, Meclis’in seçimlerin yenilenmesine karar vermesidir” dedi.
ŞULE ÖZSOY KOLYESİZ: KURAL 2017’DE DEĞİL 2007’DE GETİRİLMİŞTİ
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Cumhurbaşkanı beş yıldır. Bir kişi en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilebilir” maddesi Anayasa’nın 101’inci maddesine eklendi.
6271 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Seçim Kanunu’nun da 19 Ocak 2012’de düzenlemeyi tekrarladığını hatırlatan Boysuz, “Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesi için 2017 6771 Sayılı Anayasa Değişikliği Hakkında Kanun ile birçok madde yeniden düzenlenmiş olsa da 101. maddesindeki görev süreleri ve süre sınırı revize edilmiştir.Aslında 2017 değişiklikleri ile hüküm gelmediği için doğal olarak bu kuralın 6771 sayılı Kanunla ilgili bir açıklaması bulunmamaktadır. bu düzenlemenin Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne özgü olmadığı. Özetle, görev süresinin 2017’den itibaren başlayacağı iddiaları var. Hukuken geçerli sayılamaz. Çünkü kural 2017’de değil 2007’de getirildi.”
Anayasa hukukçusu Sonsuz, 2017 değişiklikleri sırasında mevcut cumhurbaşkanının bir önceki döneminin sayılmamasına ilişkin bir geçiş düzenlemesinin yapılmadığını belirterek, “Yani Anayasa’da özel, geçici bir düzenleme yok. daha önce görev yapmış cumhurbaşkanları için görev sınırının hesaplanacağı tarihten itibaren, “Bu ortadan kalktığı için, geçmiş cumhurbaşkanları da dahil olmak üzere tüm vatandaşlar, aday oldukları tarihte yapılacak bir hesaplama ile mevcut hükme tabidir.” dedi.
‘ANAYASAL KARAR İLE İLGİLİ AKADEMİK SONUÇ TAVSİYE EDİLEMEZ’
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde görev bitiş süresinin iki devir olduğunu belirten Boysuz, “önceki hükümet sistemlerinde yapılan görevlerin sayılmaması gerektiği” iddiasına şu yanıtı verdi:
“Yetki ve yetkilerin birlikte yenilenmesi mantığına dayanan bu iddiayı destekleyecek açık bir hüküm yoktur. Hiç kimse akademik düşüncesini anayasanın açık hükmünün üstüne koyamaz. Hukuk normları, açık anlam göz ardı edilerek yorumlanmaz. okununca varlar. kendi yoluna gidebilirsin.”
“Ayrıca, halk tarafından seçilmenin güçlü etkisine ve gücün kişileştirilmesi tehlikesine karşı süre sınırlaması da değerlendirilmiştir” diyen Boysuz, bu nedenle dönemin sonunun Cumhurbaşkanı’nın yaptığı düzenlemeyle geldiğini kaydetti. halk tarafından seçilecekti. Boyunsuz dedi ki:
“Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği, ancak yetkilerinin çok değiştiği birçok hükümet sisteminde benzer dönem sonları vardır. Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği başkanlık, yarı başkanlık ve hatta parlamenter sistemlerde, görev süresinin sınırlandırılması. makam, gücün kişileştirilmesine karşı çok yaygın bir formüldür.Bir hükümet sisteminde gerekli, diğerinde gerekli değildir.Yönetmelik olarak görülemez.İki döngü kuralının tek istisnası AY 116/3’tür. seçimler kendi isteği dışında yenilenir ve cumhurbaşkanı ikinci döneminde ise bir kez daha seçimlere katılabilir.”
Necksuz, Anayasa Mahkemesi’nin 2012’deki kararıyla iki dönem kuralının geçiş hükmü getirilmediği sürece eski ve yeni cumhurbaşkanı için hem bir hak hem de görev sınırı olduğunu net bir şekilde belirlediğini kaydetti.
NECMİ YÜZBAŞIOĞLU: ADAY OLMAMALI
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ve anayasa hukukçusu Prof. Dr. Necmi Yüzbaşıoğlu da Erdoğan’ın cumhurbaşkanı adaylığıyla ilgili iki yorumun gündeme geldiğini kaydetti. Yüzbaşıoğlu, Anayasa’nın 101. maddesi tek başına ele alınırsa Erdoğan’ın tekrar aday olamayacağını belirterek, “Bu sözlü bir yorumdur. Birinin dediği gibi eski cumhurbaşkanları da bu kurala tabidir. Anayasa değişikliği yapılırken, görevde cumhurbaşkanı için uyum kararı alınmış olması gerekirdi. Aslında anayasa yapıcı anayasa konusunda kesintili bir karar vermemiştir. Bu yazıyı okursanız çok açık” dedi.
İkinci yorumun statü yasası olduğuna işaret eden Yüzbaşıoğlu, Erdoğan’ın yeniden aday olabileceği görüşünün bu doğrultuda savunulduğunu belirtti. 2007’de yapılan anayasa değişikliğiyle cumhurbaşkanına ilişkin yemin dışındaki tüm maddelerin değiştirildiğini belirten Yüzbaşıoğlu, şu değerlendirmede bulundu:
“Eskiden tarafsız cumhurbaşkanı statüsü vardı. Yetkisiz, sorumsuz bir cumhurbaşkanı hakemlik yapıyordu. 2007’deki değişiklikle yeni bir statü geldi. Yani nasıl baktığımıza bağlı. yeni sistemde görev süresi 5+5’tir.Parlamenter Sistemin tarafsız başkanı olarak halk tarafından seçilmiş başkanın statüsü farklıdır.2007’de yeni statüyü kabul edebilir.”
Yüzbaşoğlu, ‘Cumhurbaşkanı yeniden seçilebilir’ denildiğinde bu konunun tartışılacağını hatırlatarak, “Bu, cumhurbaşkanının hukuka uygunluğu açısından tartışma yaratacaktır. Yeniden seçilmek bir yorum değildir. Bu çok rahat söylenebilir. Anayasaya aykırılığın söylenişinde bir doğruluk payı vardır. Böyle bir tartışma başkanın hukuka uygunluğu açısından kabul edilemez. “Cumhurbaşkanı durumunu en ufak bir tartışmaya açmamalı. Bu nedenle cumhurbaşkanı yeniden aday olmamalı” dedi.
Yüzbaşıoğlu, “statü hukuku” açısından Anayasa Mahkemesi’nin 2012 tarihli bir kararını örnek olarak gösterdi.
AYM’NİN GÜL DEVRİNDE GÖREV SONU KARARI
Yüzbaşıoğlu’nun işaret ettiği karara göre Abdullah Gül, 2007 yılında yürürlükte olan anayasaya göre yedi yıllık bir dönem için bir kez cumhurbaşkanı seçildi. cumhurbaşkanının seçilme süresini beş yıla indirerek iki kez seçilebilir. Ancak o dönemde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Seçimi Kanunu’nun yürürlükten kaldırılan 1. maddesi ile “11. Cumhurbaşkanı’nın görev süresi yedi yıldır. Seçilen cumhurbaşkanları, iki kez seçilemeyecekleri kuralı da dahil olmak üzere, Anayasa’nın değişiklik öncesi kararlarına tabidir. Böylece Abdullah Gül’ün adaylığı ikinci kez engellenmeye çalışıldı. Anayasa Mahkemesi, iptal davasında Gül’ün ikinci kez seçilmesini yasaklayan kuralı iptal etti. Cumhurbaşkanı’nın görev süresinin 5 yıla indirilmesine rağmen mahkeme, Gül’ün görev süresinin eski yönetmeliğe göre yedi yıl olduğunu kabul ederek, “11. Cumhurbaşkanı’nın görev süresi yedi yıldır” hükmünün iptali talebini reddetti.
Yüzbaşıoğlu, Anayasa Mahkemesi’nin Abdullah Gül döneminde aldığı kararın yeniden seçilme konusunda “statü kanununu” yedi yıl süreyle uyguladığını kaydederek, “Böylece Abdullah Gül’ün önünü açan bir karar verdi” dedi. Yüzbaşıoğlu, “Statü yorumu kamu hukuku statü yasasıdır. Garantidir. Ancak birilerinin dediğine göre ben anayasa kararına bakarım. Böyle bir tartışmada cumhurbaşkanı aday olmamalı” dedi. . Yüzbaşıoğlu, iki dönem sınırlamasının bir amacı olduğunu vurgulayarak, uzun süreli iktidarların kirli, kibirli, yozlaşmış olduğunu, akıl zehirlenmesi yaşadıklarının bilimsel çalışmalarla kanıtlandığını vurguladı. (HABER MERKEZİ)
